Đông trùng hạ thảo là dược liệu quý, tham gia hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh, đặc biệt các bệnh có ảnh hưởng đến hệ miễn dịch của cơ thể cũng như của hai cơ quan trọng yếu là thận – sinh dục và hệ hô hấp.
Để thực sự có hiệu, việc quả điều trị cần:
- đúng thuốc (chất lượng),
- đúng bệnh,
- đúng liều,
- đúng lúc.
Đông trùng hạ thảo (ĐTHT) thiên nhiên có tên latinh là
Cordyceps sinensis và tên khoa học là
Cordyceps sinensis (BerK.) Sacc. ĐTHT huộc họ nấm, ký sinh trên thân của sâu non, nhộng, hoặc sâu trưởng thành của một số loại côn trùng sống ở độ cao 3.500 - 4.500 mét so với mức nước biển.
- Mùa đông, nấm ký sinh vào côn trùng, nó sẽ chết và nấm tồn tại dạng hệ sợi và là giai đoạn vô tính.
- Mùa hạ, sợi nấm vô tính chuyển sang giai đoạn hữu tính, hình thành cây nấm là cơ quan chứa bào tử vô tính và nhú lên khỏi mặt đất nhưng gốc vẫn dính liền vào thân sâu.
Bào tử của nấm
Cordyceps xâm nhập vào cơ thể côn trùng qua vết thương hoặc qua thức ăn sẽ nẩy mầm, phát triển thành hệ sợi nấm sử dụng nguồn dinh dưỡng từ cơ thể côn trùng và giết chết côn trùng. Sau khi sử dụng hết dinh dưỡng, nấm hình thành quả thể mọc ra khỏi cơ thể côn trùng, phát tán bào tử cho chu kỳ sống mới.
Hiện nay, có khoảng 680 loài nấm thuộc chi
Cordyceps (Holliday, Cleaver, & Wasser, 2005). Hai loài nấm ĐTHT được sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền Trung Quốc là
Cordyceps sinensis (tên khác: Ophiocordyceps sinensis) và
Cordyceps militaris. Hàng ngàn công trình nghiên cứu từ các trường đại học và các viện nghiên cứu đã được thực hiện từ rất lâu và chủ yếu tập trung vài hai loài ĐTHT có giá trị dược liệu cao này.
Năm 1994, Trung Quốc đã chính thức xếp loại ĐTHT như một dược phẩm. Sau đó, ĐTHT được sử dụng rất nhiều khi dịch SARS xuất hiện ở Trung Quốc vào năm 2003.
Gần đây, ĐTHT được chứng minh có tác dụng trong điều trị các bệnh về tim mạch, hô hấp, gan, thận, ức chế sự hình thành khối u, …(Chen et al., 2006; Kuo, Sua, Yang, Huang, & Chen, 2006; Wang & Shiao, 2000).
Nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường ngày càng tăng, các nhà nghiên cứu đã tìm cách nuôi cấy loài nấm này trong điều kiện nhân tạo.
Các nghiên cứu về ĐTHT tại Việt Nam Các báo cáo khoa học về ĐTHT tại Việt Nam còn rất ít ỏi và khá sơ khai so với khối lượng nghiên cứu đồ sộ trên thế giới. Dù mới bắt đầu nghiên cứu, nhưng bước đầu đã thu được các kết quả khả quan. Viện nghiên cứu Công nghệ sinh học và Môi trường thuộc Trường Đại học Nông Lâm TP. HCM đã nghiên cứu thành công ĐTHT
Cordyceps militaris (là một trong 2 loài có dược tính cao nhất với các hoạt chất sinh học quý hiếm, có tác dụng phòng bệnh và điều trị bệnh) ở quy mô phòng thí nghiệm.
Sản xuất Đông trùng hạ thảo (Cordyceps sinensis) ở quy mô phòng thí nghiệm
Theo công bố của Viện nghiên cứu Công nghệ sinh học và Môi trường, quả thể ĐTHT nuôi cấy có chất lượng tương đương với sản phẩm tự nhiên và sản phẩm nuôi cấy của các nghiên cứu đã được công bố; có khả năng thương mại hóa cao.
Tác dụng dược lý của ĐTHT theo y học hiện đại
1. Chống oxy hóa:
Trên thực nghiệm: dịch chiết bằng nước và rượu, cả ĐTHT tự nhiên và nuôi cấy cho thấy tác dụng chống oxy hóa:
- Ức chế khả năng oxy hóa acid linoleic
- Khử hoạt tính của chất 1,1-diphenyl-2-picryl hydrazyl (DDPH), hydrogen peroxide, gốc tự do hydroxyl, anion superoxide, hoạt tính bắt giữ kim loại
- Poly phenolic và flavonoid có trong ĐTHT là chất anti oxidants.
2. Tính kháng viêm:
- Ngăn chặn chất cytokine,
- Giảm tạo thành alpha TNF và IL-12
3. Tác dụng kháng tế bào ung thư:
- Nghiên cứu trên các loại tế bào ung thư khác nhau như: hạch, gan, đại tràng, tuyến tiền liệt và vú, cho thấy dịch chiết rượu từ ĐTHT có tác dụng chống tăng sinh của các loại tế bào ung thư này.
- Một nghiên cứu khác cho thấy ĐTHT ức chế tăng sinh tế bào ung thư đại tràng qua con đường ức chế sự thoái giáng của chất I-kappa B-alpha trong tế bào và ức chế hoạt tính của NF-Kappa B.
4. Tác dụng chống mệt mỏi và stress:
Dịch chiết bằng nước nóng của ĐTHT có tác dụng chống mệt mỏi và stress trên chuột ICR và chuột Sprague-Dawly.
5. Tác dụng trên hệ hô hấp:
Dịch chiết bằng cồn cho kết quả:
- Ức chế sự tăng sinh những tế bào BALF (Bronchoalveolar lavage fluids) được hoạt hóa bởi lipopolysaccharide (LPS),
- Ức chế sự sản xuất IL-1 beta, IL-6, IL-8, IL-10 và INF – alpha trên BALF.
6. Tác dụng chống sợi hóa gan:
Trên mô hình chuột Sprague – Dawly, gây sợi hóa gan bằng Dimethyl nitrosamine, cho uống ĐTHT cho thấy giảm đáng kể sợi hóa ở gan bởi nó thúc đẩy sự thoái giáng chất collagen như Hydroxyproline, ức chế metalloproteinase – 2 ở mô, collagen loại IV và loại I.
7. Tác dụng chống sợi hóa phổi:
Nghiên cứu được thực hiện trên người bệnh SARS đã phục hồi, chia 2 nhóm:
- Nhóm thử: 16 người (4 nam và 12 nữ), tuổi trung bình 34,3 tuổi, uống 3gr ĐTHT mỗi ngày.
- Nhóm chứng: 15 người, được chăm sóc bằng y học hiện đại
Kết quả đánh giá bằng chụp CT scanner phổi, xét nghiệm Serum soluble Interleukin – 2 Receptor (SIL – 2R): nhóm thử thuốc cải thiện tốt trên CT-scanner và giảm nồng độ SIL – 2R, trong khi nhóm chứng không có được kết quả này.
8. Tác dụng kích thích hệ miễn dịch:
Tính chất điều hòa hệ miễn dịch của polysaccharides từ ĐTHT đã được khảo qua xét nghiệm máu ngoại vi.
Kết quả: dịch chiết có khả năng gây sản xuất yếu tố hoại tử bướu alpha (TNF-alpha), Interleukin (IL) - 6, và IL-10 .
Độc tính và liều dùng
- Độc tính của ĐTHT rất thấp
- Chuột uống ĐTHT dung nạp đến 45 gr / kg, tương đương gấp 250 lần liều điều trị ở người
- Liều LD 50 (Lethal Dose 50 - là liều chất độc gây chết một nửa số động vật quan sát và thường được dùng để cân nhắc về mức độ gây độc tương đối của một chất độc) ở chuột qua đường tiêm phúc mạc là 21,7 ± 1,3 gr/kg.
- Liều dùng trên người: ĐTHT được dùng dạng sắc, tán bột hoặc hầm, liều 5 – 10 gr mỗi lần.
Công nghệ sản xuất ĐTHT sẽ được giới thiệu tại Techmart Thực phẩm dinh dưỡng và chức năng 2014. Sự kiện được Sở Khoa học và Công nghệ TP. HCM - Trung tâm Thông tin Khoa học & Công nghệ TP.HCM tổ chức nhằm hỗ trợ ngành công nghiệp thực phẩm nâng cao năng suất, chất lượng và phát triển đa dạng chủng loại sản phẩm phục vụ tiêu dùng nội địa cũng như xuất khẩu.
Sự kiện sẽ diễn ra từ ngày 11 - 12/12/2014 tại Sàn Giao dịch Công nghệ – Techmart Daily, tòa nhà 79 Trương Định, Phường Bến Thành, Quận 1, TP.HCM. Lễ khai mạc sẽ được tổ chức vào lúc 8g00 Thứ năm ngày 11 tháng 12 năm 2014.