Về Human Augmentation
Human Augmentation (HA), tạm dịch là tăng cường năng lực con người, là lĩnh vực ứng dụng công nghệ để tăng cường thể chất và khả năng nhận thức của con người. Các công nghệ hiện diện trong HA rất đa dạng, từ sinh học, y học, cơ học đến vật liệu,…và đặc biệt là công nghệ thông tin. Các công nghệ này giúp cơ thể con người hoàn thiện hơn, tăng năng suất làm việc, năng lực sáng tạo, tối ưu hóa khả năng ra quyết định, đa dạng hóa trải nghiệm,…làm phong phú cuộc sống con người. HA được tiếp cận với rất nhiều khía cạnh khác nhau, bài viết đề cập đến góc độ tác động đến các chức năng sinh học và khả năng tăng cường năng lực con người.
Tăng cường năng lực theo chức năng sinh học
Tăng cường giác quan: bằng các công nghệ cải thiện và tăng cường khả năng của các giác quan hiện có nhưng bị suy giảm, bằng cách việc sử dụng cảm biến xác định các tín hiệu vượt quá khả năng cảm nhận thông thường của con người. Những tín hiệu này sẽ được chuyển thành một thể thức phù hợp mà con người có thể cảm nhận. Ví dụ như trợ thính cho những người suy giảm chức năng nghe.
Tăng cường hành động: bằng các công nghệ cải thiện và tăng cường chức năng hoạt động của cơ thể con người khi bị suy giảm hay bị khuyết tật (cho phép vận động như bình thường), như việc sử dụng chân tay giả, khung xương ngoài (exoskeletons) giúp những người bị khuyết chi hay bại liệt có thể vận động, đi lại.
Tăng cường nhận thức: bằng các công nghệ tăng cường chức năng não, giúp tăng khả năng nhận thức, suy nghĩ và đưa ra quyết định tốt hơn. Thí dụ như khai thác thông tin và các ứng dụng công nghệ thông tin để tăng cường học tập hoặc có những trải nghiệm mới.
Tăng cường năng lực con người theo mức độ tăng cường
Tái tạo khả năng của con người: gồm các công nghệ phục hồi hoặc tái tạo các chức năng sinh học của con người (sao chép một cơ phận nào đó của người bình thường để tái tạo cho một người bị khiếm khuyết, giúp những người bị bệnh, bị tai nạn hoặc những người sinh ra với những khiếm khuyết có thể sinh hoạt như một người bình thường), thí dụ như chân tay giả cho người khuyết tật hay tổng hợp giọng nói cho người câm.
Bổ sung khả năng của con người: các công nghệ bổ sung sức mạnh, tốc độ, sức bền và các giác quan giúp con người làm tốt, hiệu quả hơn (ví dụ như chạy nhanh hơn, nhảy cao hơn, chịu đựng nhiều hơn mức có thể,...).
Vượt khả năng của con người: các công nghệ cho phép con người làm những việc vượt quá khả năng (như bay trên không hay thở dưới nước, nhìn thấy tia cực tím hoặc tia hồng ngoại, ngửi được mùi hóa chất mà không thể phát hiện được bằng khứu giác của người bình thường). Mức độ này vẫn còn trong thì tương lai, hiện phần lớn các ứng dụng này mới có trong các trường hợp đặc biệt (như ứng dụng trong quân đội hoặc thám hiểm).
HA được Eric Schmidt (Giám đốc điều hành Google) đưa ra vào năm 2010, khi ông nhận định rằng các thiết bị kết nối internet sẽ sớm vận hành, tự động, tự hiểu nhanh chóng với những gì người dùng muốn biết. Chẳng hạn, tác vụ thoại (Voice Actions) di động cho phép người dùng điều khiển điện thoại bằng giọng nói, hay nền tảng tivi thông minh (Google TV) là phần tăng cường cách con người nghĩ và mong đợi mọi thứ hoạt động. Schmidt gọi những hoạt động như vậy là thời đại của HA (Age of augmented humanity). Gần đây, Giulia Carosella, nhà nghiên cứu phân tích các giải pháp công nghiệp của Tập đoàn International Data Corporation, đã phát biểu: "Công nghệ và nhân loại đang hội tụ, các công nghệ mới nổi như thực tế tăng cường (AR), thực tế ảo (VR), thiết bị đeo và giao diện máy tính đang thay đổi sâu sắc sự tồn tại của con người, cũng như định hình các giác quan, khả năng và hiểu biết của con người", và "Những công nghệ này đang mang lại cho con người một loạt siêu năng lực,…".
Xu hướng phát triển công nghệ
Sự tăng cường năng lực con người có được nhờ những tiến bộ vượt bậc trong công nghệ cảm biến, trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn, điện toán đám mây/di động, công nghệ vật liệu,….Các thiết bị kết nối cơ thể con người với các dữ liệu, các nguồn thông tin bên ngoài đã tăng cường năng lực con người, mang lại cho con người “một loạt siêu năng lực”. Có thể điểm qua một số sản phẩm và công nghệ đã được giới thiệu như sau:
Để tái tạo năng lực vận động cho người khuyết tật, Naked Prosthetics đã sản xuất chân tay giả tùy chỉnh, giúp người sử dụng đạt được mức độ khéo léo cực cao; eSight tạo ra thiết bị đeo giúp người mù có thể nhìn được; MotionSavvy cung cấp nền tảng dịch ngôn ngữ ký hiệu thành lời nói và ngược lại, hoạt động như một dịch giả cá nhân cho người điếc; Cochlear Implants đã phát triển sản phẩm phục hồi thính giác mà không cần phải đeo thiết bị trợ thính bên ngoài; Bioprinting tạo các mô hữu cơ (nội tạng, xương, da,...) bằng kỹ thuật in 3D, dù công nghệ này còn ở giai đoạn đầu, nhưng khả năng tạo một cuộc cách mạng trong y khoa.
Về bổ sung năng lực con người, Exoskeletons sản xuất khung xương cơ khí đeo ở bên ngoài cơ thể, giúp cho người đeo sức mạnh và độ bền bỉ; Waverly Labs đã tạo ra bộ tai nghe có thể dịch các cuộc hội thoại theo thời gian thực; Microsoft có sản phẩm HoloLens 2, là một tai nghe (headset) thực tế lai (mixed reality), cho phép trực quan hóa và thao tác với các đối tượng ở dạng hình ba chiều, có nhiều ứng dụng trong thương mại và công nghiệp; Elon Musk sáng lập công ty Neuralink nhằm tạo ra giao diện máy tính - não BCI (Brain Computer Interface) cho phép cá nhân tương tác với máy tính ở cấp độ thần kinh, thực hiện mục tiêu kết nối con người với trí tuệ nhân tạo.
Các công nghệ/sản phẩm giúp con người có thể thực hiện những việc vượt khả năng đang trong thời kỳ đầu, đa số còn trong phòng thí nghiệm hay chỉ là ý tưởng nhưng được kỳ vọng sớm thành hiện thực khi nhiều kết quả nghiên cứu đã được công bố. Sản phẩm Zapata Flyboard Air chạy bằng tua-bin đã ra mắt người sử dụng, cho phép đứng trên ván trượt hoặc ván lướt sóng bay cao tới 500 feet trong không trung; Robert Freitas Jr. đã khám phá khả năng tạo ra các tế bào máu nhân tạo, hy vọng có thể giúp con người nín thở dưới nước trong thời gian dài; nanorobot được nhiều doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu vì có tiềm năng ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, nhất là trong y tế; Synthetic Memory Chip là loại chip có thể được cài đặt trong não người nhằm tăng cường cho bộ nhớ của não người lớn hơn, chính xác và nhanh nhạy hơn, lưu trữ thông tin vĩnh viễn.
Với sự phát triển của các công nghệ tăng cường năng lực con người, bản thân và đời sống của con người sẽ thay đổi sâu sắc. Nhưng theo Simon Raik-Allen, Giám đốc công nghệ của công ty MYOB Technology, một trong những lĩnh vực sẽ có thay đổi sâu sắc là lĩnh vực kinh doanh, vì HA sẽ tạo ra một loạt các ngành công nghiệp mới, các phương thức sản xuất và kinh doanh mới.
Cũng còn không ít cản ngại
Các công nghệ HA đang trong giai đoạn đầu phát triển, có tiềm năng ứng dụng đa dạng và thị trường rộng lớn. Ngoài đòi hỏi những nỗ lực nghiên cứu hoàn chỉnh công nghệ/sản phẩm, giá thành sản phẩm sẽ là rào cản không nhỏ để đưa sản phẩm ra thị trường. Quan trọng hơn là dù các công nghệ nhằm cải thiện/nâng cao năng lực và chất lượng cuộc sống con người, nhưng đồng thời cũng phát sinh những quan ngại về các vấn đề không mong muốn có thể xảy ra. Đó là các sản phẩm HA được xây dựng dựa trên công nghệ sinh học, công nghệ nano, trí tuệ nhân tạo…là những lĩnh vực con người đang khai phá, có những bước tiến mạnh mẽ, tuy nhiên việc đánh giá lợi hại hay các phương pháp kiểm soát an toàn trong những lĩnh vực này còn để ngỏ. Do đó có thể phát sinh các vấn đề liên quan đến đạo đức và xã hội, các hành vi thao túng xã hội, các vấn đề an toàn và riêng tư,…mà hiện các nhà khoa học còn chưa thể đoán định được. Một số nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách đã khuyến nghị, công nghệ HA cần được theo dõi các tác động trong ngắn lẫn hạn dài hạn, đồng thời, thời đại của HA sẽ cần các đạo luật và biện pháp quản lý mới phù hợp.