Nước Cộng hòa Costa Rica (The Republic of Costa Rica) nằm ở eo đất Trung Mỹ giữa Thái Bình Dương và biển Caribbean, Tây Bắc giáp Nicaragua, Đông Nam giáp Panama; tổng diện tích 51,1 ngàn km² (chỉ tương đương khu vực Tây nguyên của Việt Nam); có hơn 4 triệu dân; thủ đô là San José. Đất đai và khí hậu Costa Rica thích hợp để cây chuối phát triển. Năm 2017, Costa Rica có 42.400 ha trồng chuối, đạt năng suất cao, trung bình 45 tấn/ha; xuất khẩu hơn 2,6 triệu tấn chuối, đạt giá trị 1 tỉ USD, xếp thứ ba thế giới, chiếm 9,6% giá trị hàng hóa xuất khẩu và 36,7% giá trị xuất khẩu nông nghiệp của Costa Rica.
CORBANA
Tập đoàn Chuối quốc gia (CORBANA- Costa Rica’s National Banana Corporation) được thành lập năm 1971 ở Zapote, thành phố San Jose, Costa Rica. Mục tiêu của CORBANA là hỗ trợ và tạo dựng năng lực cạnh tranh cho nông dân trồng chuối; củng cố vị thế chuối của Costa Rica trên thị trường, tạo cơ hội thương mại và mở rộng thị trường thế giới; đồng thời cải thiện đời sống cộng đồng và bảo vệ môi trường bền vững. CORBANA hoạt động dưới hình thức công ty cổ phần, sở hữu bởi các cổ đông gồm nông dân, Chính phủ và các ngân hàng quốc gia. Những nhà trồng chuối sở hữu 33% cổ phần và có đại diện trong ban giám đốc.
Các nhiệm vụ chính của CORBANA gồm:
- Xúc tiến nghiên cứu khoa học, đặc biệt trong các lĩnh vực khác nhau liên quan đến trồng chuối nhằm cải thiện phương pháp canh tác và nghiên cứu cách trồng mới. Có bốn nhóm nghiên cứu chính gồm: đất trồng, sử dụng phân bón và cấp thoát nước; sinh lý học thực vật nhằm cải thiện giống cây trồng và tăng năng suất; bệnh trên cây trồng; côn trùng học và bảo vệ môi trường.
- Chuyển giao công nghệ sản xuất và quản lý đến nông dân.
- Là “cánh tay kỹ thuật” của Chính phủ trong ngành sản xuất chuối, tư vấn và cung cấp tổng quan về “công nghiệp chuối” trong nước và thế giới, đề xuất chính sách để ngành chuối phát triển bền vững.
- Là đại diện cho nông dân trồng chuối trong các đàm phán với Chính phủ, nhà phân phối trái cây và với các đối tác quốc tế.
- Ngoài ra, CORBANA còn sở hữu những nông trại và xưởng sản xuất chuối.
Các hoạt động của CORBANA như triển khai các chương trình nghiên cứu để xây dựng chất lượng bền vững cho các nông trại chuối, cung cấp công nghệ tiên tiến cho nhà sản xuất; tư vấn về kỹ thuật và các dịch vụ hỗ trợ nông dân trồng chuối thông qua các chương trình huấn luyện, hội thảo trình diễn công nghệ và thực hành các phương pháp quản lý nông trại, phát triển nông nghiệp thân thiện môi trường. Nội dung huấn luyện tập trung vào cách thức cải thiện năng suất trồng chuối, cải tạo đất trồng, sử dụng phân bón và thuốc diệt côn trùng.
Nhận thức tầm quan trọng của việc các nhà sản xuất tiếp cận được thông tin về khoa học, công nghệ và thị trường kịp thời và chân thực, CORBANA tập trung xây dựng dữ liệu liên quan đến sản xuất, kinh doanh và thị trường chuối trong nước và quốc tế. Các thông tin chuyên ngành và các tài liệu có từ các hội thảo, hội nghị được cập nhật thường xuyên bởi Trung tâm Thông tin và Tư liệu (Center for Documentation and Information) thuộc CORBANA, đồng thời thúc đẩy việc truyền bá thông tin về các tiến bộ kỹ thuật đến các nhà sản xuất chuối thông qua các hội nghị, xuất bản phẩm, hoặc dưới dạng thông báo.
Nhằm tạo thuận lợi để triển khai các hoạt động, CORBANA liên kết với nhiều đối tác gồm những người trồng chuối, các cơ quan thuộc Chính phủ như Bộ Nông nghiệp (Ministry of Agriculture), các học viện như Đại học Costa Rica (University of Costa Rica), Viện Sáng tạo và Chuyển giao công nghệ nông nghiệp quốc gia (INTA- Institute of National Innovation and Transfer of Agricultural Technology) và các đối tác quốc tế như Rainforest Alliance và Brazilian Agricultural Research Corporation…
Hỗ trợ tài chính cho nông dân rất được CORBANA quan tâm. Một quỹ tín dụng do chính CORBANA tạo lập và quản lý để các nhà sản xuất chuối có thể tiếp cận vay dễ dàng với lãi suất ưu đãi, cũng như có các mức tín dụng đặc biệt đối với các dự án cần thiết khác, như các dự án khôi phục các khu đất trồng bị hủy hoại do các thảm họa tự nhiên, dự án bảo vệ môi trường, dự án về cải thiện đời sống và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
CORBANA còn truyền cảm hứng về ngành sản xuất chuối và thu hút đối tượng khách hàng trẻ giàu tiềm năng trong tương lai bằng các hoạt động giáo dục và vui chơi giải trí thông qua hợp tác với nhiều đối tác, như cùng với CIB (Banana Institutional Council), CORBANA đã tạo nên không gian giáo dục và văn hóa đặc biệt tại bảo tàng cho trẻ em tại thủ đô San Jose (Museo de los Niños). Không gian này có tên gọi “Banana Room”, khách viếng thăm sẽ được đi trên xe chạy theo lộ trình để thăm dây chuyền sản xuất chuối từ nơi trồng đến khâu đóng gói sau cùng, tìm hiểu về kiểm soát côn trùng, về bảo tồn môi trường, về đa dạng sinh học...; hay CORBANA tài trợ cho cuộc đua marathon ở Oslo, Na Uy, với hàng ngàn người tham gia, chiến dịch này không những phổ biến rộng rãi thông tin về chuối CORBANA thông qua các kênh truyền hình mà còn nhấn mạnh ích lợi của chuối đối với sức khỏe con người.
Một khu sản xuất trong nhà máy đóng gói của CORBANA (Ảnh: CORBANA)
Bảo hộ chỉ dẫn địa lý và mở rộng thị trường
Cùng với sự hợp tác với các bên liên quan gồm Chính phủ Costa Rica (Đặc biệt là Bộ Ngoại thương (Ministry of Foreign Trade)), Đại học Costa Rica và các đối tác quốc tế như EU (European Union), CORBANA phải mất hơn ba năm, từ 2008 đến năm 2010, để có chỉ dẫn địa lý cho chuối của Costa Rica: “Banano de Costa Rica” (Bananas of Costa Rica). Đây là chỉ dẫn địa lý đầu tiên của chuối Costa Rica được đăng ký thông qua Văn phòng IP (Intellectual Property) quốc gia. Một năm sau, “Banano de Costa Rica” được đăng ký quốc tế thông qua Hiệp định Lisbon.
Để khẳng định vị thế và tăng tính cạnh tranh của chuối Costa Rica trên thị trường thế giới và tạo thuận lợi trong việc mở rộng thị trường mới, CORBANA đã xây dựng danh tiếng chỉ dẫn địa lý “Banano de Costa Rica” gắn với chất lượng sản phẩm đảm bảo. Theo đó, nông dân trồng chuối theo tiêu chuẩn chất lượng quốc tế, như tiêu chuẩn Global GAP (Global Good Agricultural Practice), chuẩn hóa quy trình canh tác theo tiêu chuẩn ISO (International Organization for Standardization), và tuân thủ chuẩn mực trách nhiệm xã hội theo tiêu chuẩn SA (Social Accountability Accreditation Services). Chỉ dẫn địa lý “Banano de Costa Rica” là phương tiện tạo lợi thế cạnh tranh cho nông dân trên thương trường, những nông dân tuân thủ bộ quy tắc của CORBANA trong quá trình sản xuất chuối được phép sử dụng nhãn “Banano de Costa Rica” trên sản phẩm của họ. Năm 2012, gần như tất cả các khu đất trồng của CORBANA đều có ít nhất một chứng nhận quốc tế về an toàn hay chất lượng.
CORBANA rất chú trọng mở rộng các kênh thương mại cho chuối của Costa Rica qua các hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế, giới thiệu sản phẩm đến thị trường thế giới thông qua hợp tác với các đối tác trong và ngoài nước như PROCOMER (Foreign Trade Office), cơ quan xúc tiến xuất khẩu của Chính phủ Costa Rica. Năm 2009, CORBANA và PROCOMER tổ chức giới thiệu chuối của Costa Rica tại Fruit Logistica, đây là sự kiện xúc tiến thương mại rau và trái cây hàng đầu thế giới tại Berlin, Đức. 2009 cũng là năm đầu tiên CORBANA tham gia Eurofruit Congress Middle East, một hội nghị hàng đầu về sản xuất trái cây tươi được tổ chức tại Dubai, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, đây là thị trường nhập khẩu chuối đứng thứ năm trên thế giới, thị trường tiềm năng và là cơ hội cho các nhà sản xuất chuối Costa Rica. Song song với chiến lược tiếp thị, CORBANA đẩy mạnh thương mại chuối thông qua các công ty phân phối trái cây, mở rộng thị trường nhờ tập trung vào khả năng dàn xếp giá cả với bên mua lẫn bên bán, và với cả các cổ đông.
Costa Rica xuất khẩu chuối ngày một gia tăng, chủ yếu xuất sang châu Âu, Mỹ, Nhật và các nước Ả rập vùng Vịnh, năm 2017, lượng chuối xuất khẩu là 125 triệu boxes (1 box # 18,14 kg), đạt giá trị 1 tỉ USD.
Xuất khẩu chuối của Costa Rica
(ĐVT: triệu boxes, 1 box # 18,14 kg)
Nguồn: CORBANA
Canh tác gắn với bảo tồn và cải thiện đời sống nông dân
Trung tâm Sinh học phân tử chuối (BMBC - Banana Molecular Biology Center) thuộc CORBANA đã tạo lập ngân hàng vi sinh vật và 1,5 ha vườn ươm với 150 loài chuối khác nhau để tiến hành các thử nghiệm nhằm lai tạo, cải thiện giống chuối; đồng thời khảo sát và tìm cách chống các loài vi sinh vật, côn trùng và các loại bệnh gây hại làm giảm năng suất cây trồng. Với kinh phí đầu tư 1 triệu USD, BMBC đã trở thành nơi dẫn đầu về nghiên cứu tương tác giữa việc trồng chuối và môi trường.
Nhiền dự án hướng đến canh tác song hành với bảo vệ môi trường được CORBANA triển khai như Dự án thực hành (DP - Demonstration Project), gồm những nông trại được xây dựng dành để hướng dẫn nông dân về thực hành sản xuất tốt, hướng dẫn cách sử dụng thuốc trừ sâu tốt nhất…Để giảm ô nhiễm do trồng chuối thương phẩm, CORBANA và nông dân thực hiện kế hoạch giảm thuốc trừ sâu bệnh gây ô nhiễm dưới 50% kể từ năm 2005, trong khuôn khổ dự án đa quốc gia, bao gồm các nước quanh vịnh Mexico. CORBANA còn tiến hành các hoạt động nhằm giảm khí thải carbon trong sản xuất chuối, đó là thực hiện bảo vệ những khu rừng rộng lớn, nhằm tạo môi trường hấp thụ carbon làm cân bằng lượng phát thải CO2 ra môi trường từ sản xuất chuối. Thông qua hợp tác với địa phương và các đối tác như GIZ (Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit), cơ quan phát triển quốc tế tại Eschborn, Đức, từ năm 2010, đã phát triển khu bảo tồn SAF (Sixaola Agro Forest) diện tích 1.250 ha, hình thành hành lang sinh học Talamanca vùng ven biển Caribbean (Talamanca Biological Corridor of the Caribbean). Từ mô hình hợp tác đầu tiên này, hơn 25.000 cây được trồng trong khu vực tạo nơi sinh sống cho nhiều loài thú khác nhau như sư tử, báo đốm, vẹt…Cư dân khu vực này là những tộc người bản địa của Costa Rica. Dự án này đã thúc đẩy việc giáo dục về môi trường trong cộng đồng vùng biên của Costa Rica.
Ngoài ra, CORBANA triển khai các chương trình nhằm tạo điều kiện cải thiện đời sống nông dân, như xây nhà cải thiện nơi ở và chăm sóc sức khỏe cho người lao động, thành lập trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nơi huấn luyện kỹ thuật canh tác, không gian giải giải trí cho công nhân và gia đình, thành lập trường học cho con công nhân. CORBANA đã làm thay đổi ngành trồng chuối và đời sống của những người sản xuất chuối ở Costa Rica một cách ấn tượng.
Chỉ dẫn địa lý chuối của Costa Rica.
Nông trại thực hành sản xuất tốt của CORBANA
(Ảnh: Flickr/AliEminov)
Anh Vũ (CESTI)