Tình hình sản xuất và tiêu thụ
Nần nghệ (Dioscorea collettii Hook F.) là cây thuốc quý hiếm có tên trong Sách Đỏ của Việt Nam. Nần nghệ được sử dụng trong y học cổ truyền, là thành phần chính để điều chế các loại thuốc đặc trị hạ mỡ dư thừa trong máu, mỡ trong gan, mỡ nội tạng, giúp bình ổn huyết áp, điều hòa nhịp tim và chống viêm khớp. Bộ phận sử dụng chính của cây là thân và rễ (tên trong Đông y là Tỳ giải), được dùng trị đau khớp xương do phong thấp đau lưng gối, cảm nhiễm đường tiết niệu, bạch đới, rắn độc cắn,…
Nần nghệ bán trên thị trường chủ yếu là nhập khẩu từ Trung Quốc, chất lượng không ổn định và nguồn gốc không rõ ràng, phần còn lại được khai thác trong tự nhiên. Tuy nhiên, do diện tích rừng ngày càng thu hẹp, tình trạng khai thác rừng bừa bãi lấy lâm sản phục vụ đời sống vẫn chưa được kiểm soát triệt để, khiến cho môi trường sống của những loài dược liệu quý hiếm (trong đó có Nần nghệ) ngày càng bị thu hẹp. Mặc khác,vì lợi ích kinh tế, một bộ phận người dân còn đang khai thác dược liệu quý một cách triệt để, làm cạn kiệt nguồn dược liệu quý hiếm trong tự nhiên. Trong khi đó, nguồn giống cây dược liệu Nần nghệ được trồng chủ yếu là từ giâm hom và nhân giống bằng củ có hệ số nhân thấp, không cung cấp đủ nguồn cây giống cho các vùng trồng cây dược liệu.
Vì vậy, việc áp dụng kỹ thuật nuôi cấy mô tế bào thực vật để nhân giống Nần nghệ, phát triển những vùng trồng chuyên canh cây dược liệu này sẽ cho phép sản xuất được lượng cây giống lớn trong thời gian ngắn, chất lượng cây giống đồng đều, có thể nhân giống ở quy mô công nghiệp, chủ động sản xuất để cung cấp nguồn nguyên liệu cho ngành dược.
Quy trình và phương pháp thực hiện
Quy trình nhân giống in vitro cây Nần nghệ
Diễn giải quy trình
Giai đoạn 1: nhân nhanh cụm chồi in vitro cây Nần nghệ
Bước 1 (khử trùng mẫu cấy):
Đoạn thân non cây Nần nghệ có mang chồi ngủ được làm sạch sơ bộ bằng xà phòng và rửa dưới vòi nước chảy trong 10 phút để loại bỏ đất và các chất bám trên bề mặt. Mẫu được đưa vào tủ cấy, và được khử trùng bằng cồn 70o trong 30 giây, rửa lại bằng nước cất vô trùng 3 lần. Sau đó lắc trong dung dịch sodium hypoclorite 5% trong 7 phút và Tween 80, rửa lại bằng nước cất vô trùng (3-5 lần). Mẫu sau khi khử trùng sẽ được cắt thành những đoạn nhỏ chứa mắt ngủ và đặt trên môi trường MS. Mẫu được theo dõi 2 tuần ở nhiệt độ 25 ± 20C, chiếu sáng 12 giờ.
Bước 2 (cảm ứng tạo cụm chồi từ chồi ngủ):
Mẫu sau khi khử trùng sẽ được cắt thành những đoạn nhỏ chứa chồi ngủ và đặt trên môi trường MS + BAP 0,5 mg/L và TDZ 0,2 mg/L. Điều kiện nuôi cấy nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 14 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 Lux.
Bước 3 (cảm ứng tạo cụm chồi in vitro):
Cụm chồi Nần nghệ in vitro được tách ra thành những cụm nhỏ và cấy chuyển qua môi trường MS + BAP 0,5 mg/L + NAA 0,5 mg/L, được nuôi cấy lỏng lắc. Điều kiện nuôi cấy nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 14 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 Lux.
Giai đoạn 2: Ra rễ và tạo cây hoàn chỉnh
Bước 4 (ra rễ và tạo cây hoàn chỉnh):
Nồng độ chất điều hòa sinh trưởng thực vật IBA kết hợp NAA để tạo rễ và môi trường khoáng dinh dưỡng phù hợp cho cây Nần nghệ in vitro phát triển là môi trường khoáng cơ bản MS có bổ sung đường sucrose 30 g/L, agar 8,0 g/L, IBA 1,0 mg/L kết hợp NAA 0,6 mg/L, pH 5,8.
Bước 5 (Ra vườn ươm):
Thành phần giá thể phù hợp cho cây Nần nghệ in vitro phát triển ngoài vườn ươm là đất - xơ dừa - tro trấu - phân trùn với tỷ lệ phối trộn 30-30-20-20.
Ưu điểm của công nghệ, hiệu quả kinh tế
Công nghệ nhân giống in vitro giúp tạo số lượng lớn cây giống Nần nghệ trong thời gian ngắn, chất lượng cây đồng đều, cây con khỏe mạnh, sạch bệnh. Nhờ vậy có khả năng cung cấp đủ cây giống cho các vùng chuyên canh loại dược liệu này. Bên cạnh đó, quy trình kết hợp thêm phương pháp nuôi cấy lỏng lắc, giúp tăng hệ số nhân chồi 9,1 lần, giảm được công lao động cấy chuyền, giảm lượng môi trường sử dụng, tiết kiệm chi phí sản xuất, từ đó giảm giá thành của cây giống.
Chi phí sản xuất cây giống Nần nghệ là 2,5 triệu đồng/1.000 cây (tương đương 2.500 đồng/cây), giá bán đề nghị là 4.200 đồng/cây. Cây nuôi cấy mô sau khi được chăm sóc 4 tuần ngoài vườn ươm sẽ đạt kích thước 10 cm, bán với giá 6.000 đồng/cây.
Cây Nần nghệ sau 1 năm trồng sẽ cho thu hoạch khoảng 80 gram củ/cây, dự kiến bán giá 400.000 đồng/kg củ (giá thị trường củ Nần nghệ là 500.000 đồng/kg).
Thông tin liên hệ chuyên gia, hỗ trợ
1. CN. Nguyễn Văn Toàn
ĐT: 0792816981
Email: vantoanttut@gmail.com; nguyenvantoan0203@yahoo.com.vn.
2. Trung tâm Ươm tạo Doanh nghiệp Nông nghiệp Công nghệ cao
Địa chỉ: Ấp 1, xã Phạm Văn Cội, huyện Củ Chi, TP.HCM. Điện thoại: 028 6264 6103.
Lam Vân (CESTI)