Tình hình sản xuất và tiêu thụ
Trải qua nhiều năm khai thác liên tục và bị tàn phá bởi nhiều nguyên nhân, nguồn cây thuốc ở nước ta đã bị suy giảm, nhất là những loài cây thuốc có giá trị sử dụng phổ biến. Một số loài vốn hiếm và có giá trị kinh tế cao đang có nguy cơ bị tuyệt chủng do bị khai thác quá mức (có 144 loài cây thuốc thuộc diện quý hiếm hoặc đã bị suy giảm nghiêm trọng cần được bảo tồn ở Việt Nam). Một số loài trong nhóm này, gần đây được nghiên cứu bảo tồn nguyên vị và chuyển vị thành công, thậm chí được đưa vào trồng thêm tại chỗ như sâm Ngọc Linh ở vùng núi Ngọc Linh; Ngũ gia bì gai (Acanthopanax trifoliatus), Ngũ gia bì hương (A.gracilistylus), Sì to (Valeriana jatamansi), Dền toòng (Gynostemma pentaphylla) ở Lào Cai, Hà Giang và Vĩnh Phúc; hoặc Ba kích (Morinda officinalis) được trồng ở Phú Thọ, Quảng Ninh, Hòa Bình, Quảng Nam, Thanh Hóa,…
Cây Khôi nhung mọc hoang tại những khu rừng rậm miền thượng du các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Ninh Bình,...Khôi nhung là cây thuốc quý, tuy phân bố nhiều nơi nhưng số lượng không nhiều do tái sinh hạt kém, lại bị khai thác với số lượng lớn nên mất nguồn hạt. Mặt khác, những nơi cây con mọc lại bị khai thác phá rừng mạnh, nên không còn môi trường sống thích hợp. Khôi nhung được liệt kê trong Sách Đỏ Việt Nam với mức độ đe dọa bậc V - sẽ nguy cấp, trong khi đó, phương pháp nhân giống chủ yếu là phương pháp truyền thống (nhân giống từ hạt hoặc giâm hom). Tuy cách nhân giống này đơn giản, song có một số hạn chế như: sự phát triển của cây phụ thuộc nhiều vào yếu tố môi trường, thời tiết, sâu bệnh, hệ số nhân thấp, tỷ lệ sống không cao, nguồn giống ban đầu bị khai thác cạn kiệt nên không đủ để nhân số lượng lớn.
Vì vậy, áp dụng công nghệ vi nhân giống cây Khôi nhung có thể sản xuất được sản phẩm với số lượng lớn, giảm giá thành cây giống; đáp ứng được nhu cầu sử dụng dược liệu trong nước, cũng như yêu cầu duy trì, bảo tồn cây dược liệu quý, tránh nguy cơ dẫn đến tuyệt chủng cây dược liệu Khôi nhung.
Quy trình và phương pháp thực hiện
Quy trình nhân giống in vitro cây Khôi nhung
Diễn giải quy trình:
Khử trùng mẫu cấy: đoạn thân non cây Khôi nhung có mang mắt ngủ được làm sạch sơ bộ bằng xà phòng và rửa dưới vòi nước chảy trong 10 phút để loại bỏ đất và các chất bám trên bề mặt. Mẫu được đưa vào tủ cấy, và được khử trùng bằng cồn 700 trong 1 phút, rửa lại bằng nước cất vô trùng 3 lần. Sau đó, lắc trong dung dịch sodium hypoclorite 3% trong 10 phút và tween 20, rửa lại bằng nước cất vô trùng (3-5 lần).
Cảm ứng tạo cụm chồi từ mắt ngủ: mẫu sau khi được khử trùng sẽ được cắt thành những đoạn nhỏ chứa mắt ngủ và đặt trên môi trường MS + TDZ 0,2 mg/l và NAA 0,5 mg/l. Điều kiện nuôi cấy gồm nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 14 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 lux.
Tái sinh cây từ cụm chồi in vitro: cụm chồi Khôi nhung in vitro được tách ra thành những cụm nhỏ và cấy chuyển qua môi trường MS + BAP 1,5 mg/l + NAA 0,5 mg/l. Điều kiện nuôi cấy: nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 14 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 lux.
Ra rễ tạo cây hoàn chỉnh: chồi Khôi nhung được chuyển vào môi trường kích thích tạo rễ ½ MS + 1 mg/l IBA. Điều kiện nuôi cấy: nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 14 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 lux.
Khử trùng là công đoạn quan trọng, quyết định thành công của nuôi cấy mô in vitro. Nồng độ và thời gian khử trùng thích hợp để tạo nguồn mẫu ban đầu cho cây Khôi nhung là 3% sodium hypochlorite (trong 10 phút), cho tỉ lệ mẫu bị nhiễm thấp nhất (30%) và tỉ lệ sống cao (80%).
Ưu điểm của công nghệ, hiệu quả kinh tế
Chi phí sản xuất cây giống Khôi nhung là 1.800 đồng/cây, giá bán đề nghị là 4.000 đồng/cây. Cây nuôi cấy mô sau khi được chăm sóc 2 tháng sẽ đạt kích thước từ 10-20 cm, có thể bán với giá 6.000 đồng/cây.
Với giá bán trên thị trường hiện nay của cây Khôi nhung (15.000 đồng/cây cao 10-20 cm; 25.000 đồng/cây cao 20-50 cm), công nghệ có ưu thế về giá sản phẩm rõ rệt.
Quy trình công nghệ sẵn sàng chuyển giao cho các doanh nghiệp hoặc cá nhân có nhu cầu.
Thông tin chuyên gia, hỗ trợ
1. CN Nguyễn Văn Toàn
ĐT: 0792816981. Email: vantoanttut@gmail.com
2. Trung tâm Ươm tạo Doanh nghiệp Nông nghiệp Công nghệ cao
Địa chỉ: ấp 1, xã Phạm Văn Cội, huyện Củ Chi, TP.HCM. Điện thoại: 08.62646103. Fax: 08.62646104.